ประวัติบ้านห้วยโทน

บ้านห้วยโทน ชุมชนชาวลั๊วะที่มีวิถีชีวิตอยู่อาศัยพึ่งพิงกับธรรมชาติ ตั้งอยู่ในพื้นที่ ต.ดงพญา  อ.บ่อเกลือ จ. น่าน ภาษาลั๊วะ เรียกว่า สะโทน หมายถึง บ้านที่อยู่แบบโดดๆ บนไหล่เขาติดแนวชายแดนกับ สปป. ลาว โดยเริ่มก่อตั้งชุมชนเมื่อปี 2514  เดิมจะมีอยู่เพียง 4 หลังคาเรือน ซึ่งอาศัยแบบครอบครัวใหญ่ หลังละ 70-130 คน เรียกว่า บ้านใหญ่  ปัจจุบันได้รื้อถอน และปรับเปลี่ยนเป็นบ้านที่อยู่อาศัยแบบครอบครัวเดี่ยว  ชุมชนมีอาชีพเกษตรกรรมปลูกข้าวไร่เพื่อบริโภคและหาของป่า เช่น หวาย ดอกไม้กวาด (ก๋ง) และรับจ้างทั่วไป ชุมชนบ้านห้วยโทนมีวิถีชีวิตที่เรียบง่าย ไม่ฟุ่มเฟือย เอื้อเฟื้อและรู้จักแบ่งปันแบบเครือญาติ มีการสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่น และปรับใช้เอาวัฒนธรรมภายนอกมาใช้กับชุมชนอย่างพอเพียง อย่างไรก็ตาม ชุมชนก็ได้รับการพัฒนามากยิ่งขึ้น ความเจริญต่างๆ เริ่มเข้ามายังชุมชนมากขึ้น กอรปกับ ชุมชนมีค่าใช้จ่ายเพิ่มขี้นในครัวเรือน เช่น ค่าการศึกษาของบุตรหลาน ทำให้ผู้นำและชุมชนเริ่มตระหนักถึงความยั่งยืนในการดำรงชีวิต จึงได้ริเริ่มการขอรับความช่วยเหลือจากหน่วยงานของรัฐและเอกในการนำองค์ความรู้ต่างๆ มาใช้ โดยหนึ่งในองค์ความรู้ที่ชุมชนสนใจและนำมาใช้คือ กาแฟอะราบิกา ซึ่งได้กลายมาเป็นสินค้าที่สร้างป่า สร้างรายได้ให้กับชุมชนบ้านห้วยโทนในปัจจุบันนี้ 

จุดเริ่มต้นของกาแฟห้วยโทน

เริ่มต้นเมื่อปี 2548 ทางศูนย์ภูฟ้าพัฒนาอันเนื่องมาจากรพระราชดำริ ได้นำเอาต้นกล้ากาแฟอราบิก้ามาสนับสนุนส่งเสริมให้ชาวบ้านปลูก แต่ช่วงเวลาดังกล่าวไม่รู้ว่ากาแฟจะเป็นพืชที่สามารถสร้างรายได้แก่ครัวเรือนได้ ชาวบ้านจึงขาดการดูแลเอาใจใส่ และไม่มีองค์ความรู้เรื่องกาแฟ ที่สำคัญไม่มีตลาดจำหน่ายด้วย ต่อมาปี 2555 โครงการพัฒนาพื้นที่สูงแบบโครงการหลวงบ่อเกลือ ภายใต้สถาบันวิจัยและพัฒนาพื้นที่สูง(องค์การมหาชน) ได้เข้ามาส่งเสริมพัฒนาพื้นที่ตามที่ทางผู้นำชุมชนได้ทำหนังสือถึงประธานมูลนิธิโครงการหลวง ให้เข้ามาช่วยเหลือเรื่องความมั่นคงทางด้านอาหาร ข้าวไม่พอกิน ชาวบ้านมีความยากจน ไม่มีอาชีพสำหรับสร้างรายได้  กาแฟห้วยโทนจึงได้เริ่มต่อยอดพัฒนาส่งเสริมขึ้นอีกครั้งในปี 2556 ได้ร่วมกับเกษตรกรนำร่อง จำนวน 7 คน จนปี 2560 มีผลผลิตกาแฟจำหน่ายได้เฉลี่ย 10,000 บาท ต่อราย จนทำให้เกษตรกรมีความมั่นใจว่ากาแฟสามารถที่จะปลูกเป็นรายได้ให้แก่ครอบครัวและชุมชนได้แน่นอน จึงขยายพื้นที่ปลูกเพิ่มขึ้น แล้วปีงบประมาณ พ.ศ. 2561 ได้งบประมาณ 9101 จากจังหวัดน่าน ในการจัดซื้ออุปกรณ์การแปรรูปกาแฟขึ้น และพัฒนาการปลูก แปรรูปขึ้นมา จนกาแฟบ้านห้วยโทนเป็นที่รู้จักกันอย่างแพร่หลายในพื้นที่จังหวัดน่าน และต่างจังหวัดทั่วประเทศ จนถึงปัจจุบันกาแฟห้วยโทนก็พัฒนาขึ้น ได้รับการสนับสนุนทั้งจากภาครัฐและเอกชน อย่างต่อเนื่อง ชุมชนมีความมุ่งมั่นที่จะผลิตกาแฟที่มีคุณภาพ มีความพิเศษที่หลากหลายให้ตรงตามความต้องการของผู้บริโภคและตลาด ปัจจุบันกาแฟบ้านห้วยโทนได้จัดตั้งเป็นวิสาหกิจชุมชนผู้ผลิตกาแฟบ้านห้วยโทนขึ้น และสถาบันวิจัยและพัฒนาพื้นที่สูงได้สนับสนุนอาคารแปรรูปกาแฟขึ้น แล้วบันทึกข้อตกลงความร่วมมือ“การผลิตกาแฟภายใต้มาตรฐานอาหารปลอดภัย”ระหว่างสถาบันวิจัยและพัฒนาพื้นที่สูง (องค์การมหาชน) และ วิสาหกิจชุมชนผู้ผลิตกาแฟบ้านห้วยโทนขึ้น สนับสนุนและดำเนินการให้มีการรับรองมาตรฐานผลิตภัณฑ์ของสินค้าโครงการหลวงและสินค้าในโครงการของสถาบันจากหน่วยงานในประเทศและต่างประเทศ รวมทั้งดำเนินการให้มีการจดทะเบียนสิทธิบัตร เครื่องหมายการค้า และทรัพยสินทางปญญาอื่น ๆ ทั้งในประเทศ และต่างประเทศต่อไป

เอกลักษณ์และผลิตภัณฑ์กาแฟห้วยโทน

กาแฟหลากหลายสายพันธุ์ ปลูกบนพื้นที่สูงตั้งแต่ 1200 -1600 เมตรเหนือระดับน้ำทะเล ปลูกภายใต้ร่มเงาของไม้ป่าท้องถิ่น บริเวณยอดดอยเทือกเขาสันปันน้ำ ทำให้กาแฟบ้านห้วยโทนเจริญเติบโตได้อย่างสมบูรณ์ ส่งผลต่อรสชาติของกาแฟที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น ผลิตผลกาแฟห้วยโทน ได้แก่

• Huaytone Washed Process
• Huaytone Honey Process
• Huaytone Dry หรือ Natural Process

1) Huaytone Washed Process รสชาติเมื่อได้สัมผัส หวานฉ่ำ หวานโทนน้ำอ้อยนำ Cup test กลิ่นหวานโทนน้ำอ้อย,มีความ Juicy, กลิ่นกระเจี๊ยบ ดอกไม้ป่า สมุนไพร มีความซ่าเล็กตอนจบสะอาดสะอ้าน 
Taste note : Roselle, Juicy, Floral, Herb & Spice, Sucar cane 
สายพันธ์ Catimor, Catui, Java 
ขนาดบรรจุ 250 กรัม

2) Huaytone Honey Process รสชาติเมื่อได้สัมผัสๆ จิบแรกได้กลิ่นน้ำผึ้งป่าคลอมากับดอกไม้ รสเปรี้ยวอมหวานคล้ายสตอเบอรี่ และผลไม้โทน Stone Fruit น้ำอ้อย หวานยาว จิ๊บสบายๆ คิดว่าหลายท่านได้ชิมแล้วต้องประทับใจ
Taste note : Dried Stawberry, Wild Honey, Floral, Stone Fruit, Sucar Cane.
สายพันธ์ Catimor, Catui, Java
ขนาดบรรจุ 250 กรัม

3) Huaytone Dry หรือ Natural Process ตัวที่เราประทับใจมากๆในปีนี้ รสชาติเมื่อได้สัมผัสๆ กลิ่นดอกไม้สีแดง ลิ้นจี่อบแห้ง สับปะรด ผลไม้พวก Tropical fruit น้ำอ้อย หวานยาว จิ๊บสบายๆ ไม่ Ferment หนัก
Taste note : Lycee, Pineapple, Tropical Fruit, candy, juicy,Winey, Long Sweet. 
สายพันธ์ Catimor, Catui, Java
ขนาดบรรจุ 250 กรัม 

กิจกรรมท่องเที่ยวของชุมชน

• ไปสัมผัสธรรมชาติ ดูแหล่งปลูกกาแฟ วิถีชีวิตคนต้นน้ำที่อยู่คู่กับผืนป่า
• แหล่งท่องเที่ยวที่สวยงามทางธรรมชาติ อาทิ น้ำตกห้วยโทนเล็ก น้ำตกห้วยโทนใหญ่ น้ำตกห้วยว้า น้ำตกห้วยลอ น้ำตกห้วยขุย และถ้ำค้างคาว
• ลานกางเต็นท์ชมดาว ณ ลานอ้อนรัก ทางชุมชนมีเต็นท์

การเดินทาง

• การเดินทางจากจังหวัดน่าน ไปบ้านห้วยโทน ระยะทางประมาณ 126 กิโลเมตร ใช้เส้นทางน่าน-ท่าวังผา-ปัว 101 ถึงอำเภอปัวใช้ทางหลวง 1256 อ.ปัว - อ.บ่อเกลือ ระยะทางประมาณ 51 กม. ถึง อ.บ่อเกลือ เลี้ยวซ้ายมือ ใช้เส้นทาง 1081 อ.บ่อเกลือ - อ.เฉลิมพระเกียรติ ไปทางทิศเหนือระยะทาง 10 กิโลเมตร เลี้ยวขวามือไปบ้านสะปัน เข้าหมู่บ้าน เลี้ยวซ้ายข้ามสะพานใช้เส้นทาง บ้านสะปัน - บ้านห้วยโทน ระยะทาง 9 กิโลเมตร
• หรือ จาก อ.เมืองน่าน - อ.ภูเพียง - อ.สันติสุข ตามเส้นทาง 1169 ระยะทาง 30 กม. จาก อ.สันติสุข - ปัว 10 กม. .ใช้เส้นทาง 1081 อ.ปัว - อ.บ่อเกลือ 51 กม. ถึง อ.บ่อเกลือตรงไปตามเส้นทาง 1081 อ.บ่อเกลือ - อ.เฉลิมพระเกียรติ ไปทางทิศเหนือระยะทาง 10 กิโลเมตร เลี้ยวขวามือเข้าบ้านสะปัน ถึงหมู่บ้าน เลี้ยวซ้ายข้ามสะพานใช้เส้นทาง บ้านสะปัน - บ้านห้วยโทน ระยะทาง 9 กิโลเมตร ใช้ระยะเวลาเดินทาง 3 ชั่วโมง
• ช่วงฤดูฝนนี้ ต้องใช้รถยนต์ขับ 4x4 ขึ้นไป เท่านั้น
• จิบแฟ แลขุนเขา เฝ้ามองวิถีลัวะ ห้วยโทนหน้าฝน บนดอยสูง

ติดต่อสอบถามข้อมูล 

ผู้ใหญ่บ้านห้วยโทน นายศุภัทรพงศ์ ศุทธกูลการณ์  (หนึ่ง) โทร. 082-190-0491 เพจ facebook คนฮักห้วยโทน59
ขอขอบคุณข้อมูล เฟชบุ๊ก : TAT NAN ททท. สำนักงานน่าน เฟสบุ๊ก : น.น่าน คอฟฟี่ และ  www.widsawa.com